Nội dung chính
| Qua những lời thơ giản dị, đầy hàm súc, Văn Cao muốn gửi gắm thông điệp tới bạn đọc sự tri ân với thời gian, tri ân những điều xưa cũ và ghi nhớ về những điều đẹp đẽ, đó chính là nét nghệ thuật mãi mãi trường tồn. |
Trước khi đọc
Câu hỏi (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ nào?
Hướng dẫn giải:
Vận dụng những hiểu biết của bản thân về những từ ngữ thường dùng khi hình dung về thời gian, từ đó liệt kê những từ ngữ tiêu biểu nhất cùng bạn bè trong lớp và giáo viên.
Lời giải:
– Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ như: năm, tháng, ngày, giờ, phút, giây, mùa, kỳ nghỉ, thời gian trôi qua, lịch, lịch sử, tuổi đời, tuổi trẻ, tuổi già, đồng hồ, v.v….
– Những từ ngữ này thường được sử dụng để miêu tả, đánh giá, so sánh hoặc diễn tả một khoảng thời gian, một sự kiện nào đó trong quá khứ, hiện tại hoặc tương lai; được xem như một mối liên kết quan trọng giữa các sự kiện và hoạt động trong cuộc sống con người. Do đó, từ ngữ về thời gian có vai trò rất quan trọng trong văn học, nghệ thuật, khoa học và cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
Trong khi đọc 1
Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ này?
Hướng dẫn giải:
Xác định hai dòng thơ mà đề bài đề cập tới, khai thác các câu thơ trước và sau của hai dòng thơ được nhắc tới để tìm ra nội dung và giải thích theo ý hiểu của bản thân mình.
Lời giải:
– Hai dòng thơ được đề cập tới:
“Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá”
– Hai dòng thơ trên là cách nhìn nhận, miêu tả sự thay đổi của cuộc sống theo thời gian dưới cái nhìn sâu sắc, khác biệt của một người thi sĩ. Thời gian là thứ vô hình nhưng lại được hữu hình hóa qua hình ảnh “kẽ tay” – một hình ảnh tượng trưng cho sự nhỏ bé, thoáng qua, tạm thời, đồng thời tạo ra ấn tượng về sự phù vân của thời gian. Cùng với hình ảnh “chiếc lá” được miêu tả là bị “khô” – một hình ảnh tượng trưng cho sự lão hóa và mất đi sự tươi tắn.
→ Như vậy, hai dòng thơ này thể hiện sự nuối tiếc của Văn Cao khi chứng kiến cuộc sống chợt thay đổi nhanh chóng, dẫu tưởng như mới chỉ xảy ra đây thôi. Đồng thời tác giả cũng muốn nhấn mạnh rằng thời gian là điều không thể ngăn cản và đem lại những sự thay đổi không thể tránh khỏi. Qua đó, tác giả cũng muốn nhắc nhở về sự quý giá của thời gian và tầm quan trọng của việc tận dụng từng khoảnh khắc trong cuộc sống.
Sau khi đọc 1
Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Dòng thơ đầu tiên cho thấy nhà thơ hình dung như thế nào về thời gian và về quan hệ giữa thời gian với con người?
Hướng dẫn giải:
Phân tích nội dung dòng thơ đầu tiên để thấy được những hình dung của nhà thơ về thời gian và về quan hệ giữa thời gian và con người.
Lời giải:
Dòng thơ đầu tiên cho người đọc thấy được nhà thơ có những liên tưởng, hình dung về thời gian vô cùng sâu sắc. Văn Cao cảm thấy thời gian trôi qua thật nhanh, mong manh và ngắn ngủi vô cùng. Thời gian là kẻ tàn nhẫn, vội vàng tới, vội vàng đi, tàn nhẫn để lại những dấu vết nhuốm màu thời gian lên cuộc sống.
→ Thông qua những hình dung về thời gian của tác giả ở câu thơ đầu tiên, người đọc còn cảm nhận được những suy tưởng sâu sắc của nhà thơ về mối quan hệ giữa con người và thời gian.
Như một quy luật hiện sinh, thời gian qua đi là vĩnh viễn không bao giờ trở lại. Sự nghiệt ngã ấy chính là bi kịch của phận người, con người không thể nào nắm giữ, níu kéo được được thời gian. Chúng ta phải làm thế nào để mỗi phút giây hiện hữu của đời người là mỗi phút giây sống chứ không phải là tồn tại.
Sau khi đọc 2
Câu 2 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian?
Hướng dẫn giải:
Khai thác nội dung bài thơ, xác định hai hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” , từ đó phân tích ý nghĩa, nội dung của những hình ảnh đó và nêu cảm nhận của bản thân về thời gian từ hai hình ảnh ấy.
Lời giải:
– Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho em những liên tưởng về sự thoáng qua, nhanh chóng và vội vàng của thời gian.
+ Chiếc lá khô: trước đó còn xanh tươi, đầy sức sống, mà giờ đã khô héo và phai nhạt. → Đó là hình ảnh của một sự chuyển biến đầy tàn phai của thời gian, làm cho mọi thứ dần dần phai nhạt và mất đi sự tươi mới.
+ Hình ảnh “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn”: là hình ảnh của sự cô đơn, vắng vẻ và đau khổ. Tiếng sỏi reo rắt và cộng với cảnh giếng cạn, tạo ra một hình ảnh đầy sầu thương. Nó như muốn truyền tải đến ta thông điệp rằng, sự thoáng qua của thời gian cũng đồng nghĩa với sự đau khổ và sự cô đơn trong cuộc sống.
→ Với những hình ảnh tàn phai và đầy xót xa đó, đây chắc chắn là lời nhắc nhở về giá trị của cuộc sống, cũng như giá trị của thời gian. Chúng ta cần phải biết trân trọng mọi thứ xung quanh, trân trọng từng khoảnh khắc và từng giây phút của cuộc sống, để không phải hối tiếc khi mọi thứ đã trôi qua mà không cách nào quay lại được.
Sau khi đọc 3
Câu 3 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hãy chỉ ra:
a. Điểm tương đồng giữa các hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” ở sáu dòng thơ cuối.
b. Điểm khác biệt giữa các hình ảnh vừa nêu (ở sáu dòng thơ cuối) với hình ảnh “những chiếc lá” (ở sáu dòng thơ đầu)
Hướng dẫn giải:
Khai thác nội dung toàn bài thơ, tìm và phân tích nội dung, ý nghĩa của những hình ảnh mà đề bài đề cập tới ở sáu dòng thơ đầu và sáu dòng thơ cuối để tìm ra điểm giống và khác giữa chúng.
Lời giải:
a. Điểm tương đồng giữa các hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” ở sáu dòng thơ cuối:
– Những hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” đều là những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp. Thông qua ba hình ảnh này, tác giả muốn nói: Trong dòng chảy nghiệt ngã của thời gian, mọi sự vật, hiện tượng có thể lụi tàn và tan biến vào hư không. Nhưng có những giá trị không thể mất mà mãi mãi “còn xanh”.
b. Điểm khác biệt giữa các hình ảnh vừa nêu (ở sáu dòng thơ cuối) với hình ảnh “những chiếc lá” (ở sáu dòng thơ đầu):
– Nếu mở đầu bài thơ, tác giả chọn hình ảnh “những chiếc lá” khô héo, thiếu đi sức sống, nhuốm màu thời gian để nêu lên mạch cảm xúc tiếc nuối, buồn bã trước khi sự biến chuyển nhanh chóng của thời gian lên cuộc sống thì sang tới sáu câu thơ cuối, âm hưởng bài thơ đã được chuyển đổi bất ngờ: từ trầm buồn, u uẩn sang thanh thoát, thổn thức, mơ màng; hình ảnh thơ “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” mang ý nghĩa biểu tượng cao.
→ Sự tương phản về hình ảnh thơ cũng như âm hưởng, nhịp điệu, mạch cảm xúc bài thơ đã tạo nên một đòn bẩy thú vị cho nội dung bài thơ. Thời gian làm khô những chiếc lá đời người nhưng lại làm xanh chiếc lá của thơ ca nhạc họa. Thời gian làm rơi những kỷ niệm trong lòng giếng cạn nhưng không thể làm khô đôi mắt của tình yêu như hai giếng nước ngọt lành.
Sau khi đọc 4
Câu 4 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc trong bảng sau:
|
Sáu dòng thơ đầu |
Sáu dòng thơ cuối |
|
Những chiếc lá khô |
Những bài hát còn xanh Những câu thơ còn xanh |
|
Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn |
Hai giếng nước |
Hướng dẫn giải:
Dựa vào nội dung bài thơ đã phân tích và những hình ảnh đề bài đưa ra trong bảng, nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh.
Lời giải:
– Các hình ảnh thơ theo cột dọc đều là những hình ảnh có sự tương đồng về mặt ý nghĩa biểu tượng, cùng đều là những hình ảnh gợi tâm trạng, cảm xúc của con người khi đứng trước những biến chuyển của thời gian. Một bên là những hình ảnh gợi sự khô cằn, cô đơn và mất mát của thời gian và một bên là những hình ảnh thể hiện sự sống động, tươi trẻ và hy vọng.
– Trong khi đó, các hình ảnh thơ theo cột ngang lại là những hình ảnh thơ mang những nét tương phản nhau về ý nghĩa biểu đạt nội dung. Những hình ảnh ở sáu dòng thơ đầu biểu đạt cho sự tiếc nuối, buồn bã, ảm đạm, nhuốm màu thời gian thì ngược lại, những hình ảnh ở sáu dòng thơ cuối lại mang một màu sắc tươi mới, trẻ trung, đâm chồi nảy nở, phát triển.
→ Sáu dòng thơ đầu và sáu dòng thơ cuối tạo ra một sự phân chia rõ ràng giữa quá khứ và hiện tại. Các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc tạo thành một hình ảnh đan xen, tương phản giữa sự sống động và sự tàn lụi, giữa quá khứ và tương lai, tạo nên một khung cảnh phong phú, tươi đẹp và phức tạp của thời gian.
Sau khi đọc 5
Câu 5 (trang 64, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Nhận xét về nhạc điệu (thể hiện qua vần, nhịp, phối thanh, cấu trúc lặp,…) của bài thơ Thời gian.
Hướng dẫn giải:
Sau khi đã phân tích chi tiết nội dung của bài thơ, từ đó cảm nhận những vẻ đẹp trong nghệ thuật, đặc biệt là về nhạc điệu và đưa ra những nhận xét của chính mình
Lời giải:
– Nhạc điệu của câu thơ cũng lạ thường và rất linh hoạt nhằm nhấn mạnh ý, tạo ra một nhạc điệu đặc biệt. Đồng thời, số câu trong mỗi đoạn không ổn định, đoạn đầu bốn câu và đoạn cuối ba câu. Số câu trong mỗi đoạn theo hướng giảm dần. Đó là cái lạ của bài thơ, xét về cấu trúc đoạn và văn bản.
– Toàn bài thơ có 12 dòng nhưng không hẳn là 12 câu vì nó có những câu vắt qua nhiều dòng. Cũng có thể hiểu 12 dòng ấy chỉ có một câu vì toàn bộ bài thơ không có dấu chấm cuối câu. Đó là một cấu trúc mơ hồ khó hiểu.
– Ngoài ra Văn Cao còn dùng thủ pháp “lạ hóa” từ ngữ, cú pháp. Cấu trúc của thơ không chỉ thể hiện ở bề mặt văn bản mà còn thể hiện ở tầng sâu ngữ nghĩa của nó. Bài thơ “Thời gian” cũng vậy, điều tác giả muốn nói đều nằm ở bên ngoài con chữ, phía sau những hình ảnh do con chữ tạo ra.
→ Văn Cao dùng các hình thức ngôn từ mang nhiều tầng nghĩa tượng trưng kết hợp với các biện pháp tu từ và đặc biệt là cách ngắt dòng, ngắt nhịp sáng tạo mới lạ để nêu lên vấn đề về thời gian trong cuộc sống của con người. Đây cũng chính là điều làm nên chất riêng trong thơ của Văn Cao.
Sau khi đọc 6
Câu 6 (trang 64, SGK Ngữ văn 11, tập hai):
Đọc lại bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) mà bạn đã học trong Bài 7. Những điều trông thấy. Nêu ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao.
Hướng dẫn giải:
Dựa vào nội dung phân tích chi tiết của hai bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) và Thời gian (Văn Cao) để tìm và chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả.
Lời giải:
– Điểm tương đồng trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao trong hai bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” và Thời gian: cả hai tác phẩm đều tạo nên một tâm trạng u uất, những suy tư về sự trôi qua của thời gian và đánh giá giá trị cuộc sống.
– Điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao trong hai bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” và Thời gian:
+Trong Độc “Tiểu Thanh kí” của Nguyễn Du, tác giả tập trung khai thác thời gian thông qua nội tâm nhân vật chính, miêu tả sự chán nản, u sầu và những trăn trở trong tâm hồn của một người trẻ tuổi.
+ Trong khi đó, trong bài thơ Thời gian của Văn Cao, lại mang màu sắc, tính chất trữ tình, tác giả dùng các hình ảnh của thiên nhiên để tả sự thay đổi của cuộc đời như một cách để khuyên người đọc giữ gìn những giá trị vĩnh cửu của cuộc sống. Đồng thời, khi nhìn nhận sự thay đổi của thời gian, tác giả không chìm đắm trong sự bi quan, tiếc nuối mà biết đứng lên, mang tâm trạng hào hứng, tươi mới, bắt đầu sống trân trọng thời gian và sống đẹp, sống vui, sống có ý nghĩa hơn.
Sau khi đọc 7
Câu 7 (trang 64, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Tìm nghe một bài hát của Văn Cao và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó.
Hướng dẫn giải:
Sưu tầm, tham khảo các nguồn tư liệu về những sáng tác âm nhạc của Văn Cao, từ đó lựa chọn nghe và cảm nhận về một bài hát mà mình ấn tượng nhất.
Lời giải:
Bài tham khảo:
Bài hát “Mùa Xuân đầu tiên” của nhạc sĩ Văn Cao mang đến cho em cảm giác một mùa xuân mới đang đến, với những điều mới mẻ và tươi vui. Khi nghe những nốt nhạc đầu tiên, em cảm nhận được sự nhẹ nhàng, mát mẻ của một mùa xuân mới. Tiếng đàn guitar và đàn piano cùng hòa quyện với nhau tạo nên giai điệu êm dịu, nhẹ nhàng đến lạ kỳ. Bài hát “Mùa Xuân đầu tiên” là một sự kết hợp hoàn hảo giữa giai điệu dịu dàng, nghệ thuật và những lời ca tình cảm. Những lời ca trong bài hát này đầy mĩ miều, tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp về một mùa xuân lãng mạn, tươi trẻ, và đầy hy vọng. Em cảm nhận được sự dịu nhẹ, sự tràn đầy tình yêu và niềm hy vọng về một tương lai tươi sáng, cũng như sự trầm lắng khi bài hát dần dần kết thúc. Lời bài hát cũng rất tuyệt vời, nó tả lại cảm giác của một người yêu đất nước đang rộn ràng chào đón mùa xuân đầu tiên sau bao ngày chiến tranh. Em cảm nhận được sự đau khổ của những năm chiến tranh, nhưng đồng thời cũng cảm thấy niềm tin và hy vọng rực rỡ khi mùa xuân trở lại. “Mùa Xuân đầu tiên” là một bài hát tuyệt vời, không chỉ bởi âm nhạc và lời bài hát, mà còn bởi thông điệp sâu sắc về tình yêu đất nước và hy vọng vào một tương lai tươi đẹp hơn. Khi nghe bài hát, em cảm thấy bình yên và được khơi gợi niềm tin vào sự sống và hy vọng trong tương lai.
Bài đọc
>> Xem chi tiết: Văn bản Thời gian
Đăng bởi: THCS Bình Chánh
Chuyên mục: Soạn Văn 11 Chân trời sáng tạo
