Nội dung chính
| Đoạn trích bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương. |
Trước khi đọc 1
Câu 1 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông bạn từng biết?
Hướng dẫn giải:
Dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này.
Lời giải:
Em đã từng có nhiều kỷ niệm gắn với dòng sông quê em – nơi em sinh ra và lớn lên. Nó gắn liền với những năm tháng tuổi thơ hồn nhiên, vui tươi. Đó là những ngày hè nóng nực, em cùng lũ bạn đi tắm sông, câu cá… Đó là một phần kỷ niệm rất tuyệt vời đối với em.
Trước khi đọc 2
Câu 2 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác (âm nhạc, hội họa, điện ảnh…)
Hướng dẫn giải:
Dựa vào hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này.
Lời giải:
Em rất ấn tượng với hình ảnh sông Đà hiện nên trong tác phẩm Người lái đò sông Đà. Bởi đó là một con sông rất đỗi hùng vĩ, dữ dội, thể hiện rõ vẻ hoang dã, huyền bí của thiên nhiên cảnh vật Tây Bắc. Đồng thời, trên nền cảnh đó là hình ảnh con người hiện lên với dáng vẻ chinh phục thiên nhiên đầy thuần phục.
Trong khi đọc 1
Câu 1 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào đoạn đầu của tác phẩm.
Lời giải:
Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn:
– Sông Hương mang vẻ đẹp phóng khoáng, hoang dại, đầy bản lĩnh
– Sông Hương cũng mang dáng vẻ thơ mộng, trữ tình
Trong khi đọc 2
Câu 2 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào nghệ thuật được tác giả sử dụng.
Lời giải:
Tác giả sử dụng hài hòa biện pháp so sánh, so sánh hình ảnh sông Hương với những trạng thái khác nhau bằng những hình ảnh rất đặc trưng và sáng tạo như ví von sông Hương như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, hay vẻ hoang dại như “cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”…
→ Bằng việc sử dụng cách ví von như vậy, tác giả đã làm nổi bật được vẻ đẹp hoang dại, sức sống mãnh liệt, đầy cá tính của dòng sông Hương xứ Huế.
Trong khi đọc 3
Câu 3 (trang 36, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng ở ngoại vi thành phố Huế.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào đoạn tiếp theo
Lời giải:
Hình ảnh sông Hương đến đây có phần dịu dàng, duyên dáng hơn:
– “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”
– “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
– dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ
– “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
– …
Trong khi đọc 4
Câu 4 (trang 36, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào đoạn miêu tả hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.
Lời giải:
Từ dáng vẻ yểu điệu, thướt tha, mềm mại của thiếu nữ, sông Hương chuyển mình sang dáng vẻ vui tươi khi bước tới thành phố Huế:
– “sông Hương vui tươi hẳn lên giữ những bãi xanh biếc của vùng…”
– “những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị…”
– “… sông Hương khi trôi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.
– …
Trong khi đọc 5
Câu 5 (trang 37, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào thủ pháp nghệ thuật của tác giả
Lời giải:
Tác giả so sánh điệu chảy lặng lờ của sông Hương như đang vấn vương một nỗi lòng.
Nổi bật trên đó là hình ảnh một dòng chảy lững lờ, chầm chậm trôi khiến người nhìn tưởng chừng như dòng sông đang mang theo một tâm trạng nào đó, là nỗi tương tư hay buồn thương, nhung nhớ. Tất cả làm nổi bật một nhịp chảy chậm rãi của dòng sông.
Trong khi đọc 6
Câu 6 (trang 38, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Đề bài: Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào đoạn văn tiếp theo.
Lời giải:
– “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong những khoang thuyền, giữa tiếng nước rơi bán âm của mái chèo khuya…”
→ tất cả để khẳng định cái hồn của âm nhạc cổ điển Huế ngày từ khi ra đời nó đã gắn chặt với dòng sông Hương thơ mộng. Thưởng thức nhã nhạc Huế và lênh đênh trên dòng sông Hương từ lâu đã trở thành một hoạt động không thể tách rời, khiến mỗi du khách khi đến đây đều phải nán lại, hòa mình cùng cảm nhận.
Trong khi đọc 7
Câu 7 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào đoạn tử “Hiển nhiên là sông… khuôn mặt thực của dòng sông…”
Lời giải:
– sông Hương đã sống những thế kỷ vinh quang với nhiệm vụ lịch sử của nó
– từ thuở là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.
– Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên Linh Giang, dòng sông viễn châu…
– Thế kỉ mười tám, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ… và từ đó sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển
– … dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc…”
– …
→ sông Hương – như một nhân chứng sống của lịch sử dân tộc, luôn đồng hành cùng với nhân dân ta cả trong quá trình dựng nước, giữ nước của dân tộc.
Trong khi đọc 8
Câu 8 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào đoạn văn tiếp theo.
Lời giải:
Chính bởi vẻ đẹp thơ mộng, cuốn hút đến như vậy, từ lâu sông Hương đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho mỗi nhà thơ khi có dịp được ghé qua đây từ Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan đến tâm hồn thơ mới đầy trong trẻo của Tố Hữu… Sông Hương đã khiến bao hồn thơ lưu lại vẻ đẹp duyên dáng, yểu điệu nhưng đôi khi cũng mãnh liệt, mạnh mẽ của mình và trở thành một điểm sáng trong thơ ca Việt Nam.
Sau khi đọc 1
Câu 1 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào trạng thái của sông khi thay đổi địa hình
Lời giải:
– Thượng nguồn: sông Hương được miêu tả với vẻ đẹp hoang dại, mãnh liệt và mạnh mẽ.
+ cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn
+ như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại
+ Nhưng chính rừng già nơi đây, với cấu trúc đặc biệt có thể lý giải được về mặt khoa học, đã chế ngự được sức mạnh bản năng của người con gái của mình để khi ra khỏi rừng…
– Ngoại vi thành phố, giữa các đồng bằng châu thổ: sông Hương mang dáng vẻ yểu điệu, quyến rũ của một người thiếu nữ nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa
+ “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”
+ “uốn mình theo những đường cong thật mềm”
+ dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ
+ “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”
– Trong lòng thành phố: sông Hương mang dáng vẻ nhẹ nhàng, lững lờ trôi
+ như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long
+ nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vầng trăng non.
+ con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi qua thành phố… như những vấn vương của một nỗi lòng.
Sau khi đọc 2
Câu 2 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng. Hãy tìm đọc trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa đã được nhà văn sử dụng.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào những hình ảnh chỉ trạng thái của sông Hương.
Lời giải:
– sông Hương đã sống nửa cuộc đời mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại
→ Sự hoang dã, mạnh mẽ của dòng sông được tác giả khéo léo so sánh với hình ảnh cô gái Di-gan xinh đẹp mà man dại. Nàng đẹp nhưng đó là vẻ đẹp thuần túy của thiên nhiên, sự thuần khiết của tự nhiên, bởi vậy mà vẻ đẹp đó mang theo chút gì đó rất huyền bí, tự nhiên của một vẻ đẹp chưa được thuần hóa, vẫn mang theo hết sự hoang dại, huyền bí của thiên nhiên, cảnh vật nơi thượng nguồn. Đó là một vẻ đẹp thuần nguyên, vẻ đẹp không pha lẫn tạp chất.
– người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.
→ Sông Hương khoác lên mình vẻ đẹp của một người thiếu nữ đang nằm ngủ yên với dáng vẻ yểu điệu, thục nữ, dịu dàng. Cái sự hoang dã, man dại khi nãy dường như biến mất, cảnh vật thơ mộng xung quanh đã bào mòn đi vẻ đẹp nguyên thủy của sông Hương mà thay vào đó là dáng vẻ yểu điệu của một người thiếu nữ. Một dòng sông tuyệt đẹp, uốn khúc lượn quanh nhẹ nhàng.
– sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long
→ Đó là cảm xúc của một người lâu ngày xa quê, được gặp lại bạn bè, cảnh vật quen thuộc khiến nó vui vẻ, phấn khởi hẳn lên. Để rồi khi vào trong lòng thành phố, sông Hương mang dáng vẻ tĩnh lặng, lững lờ trôi qua từng ngóc ngách, nhánh nhỏ của thành phố. Đó là vẻ đẹp yên bình, nơi được coi là bến đỗ của sông Hương khiến nó thả mình theo dòng chảy, lững lờ tận hưởng “nhà” của mình một cách bình yên, say sưa…
Đó đều là những cung bậc cảm xúc, dáng vẻ của dòng sông Hương nhưng đã được nhân cách hóa. Qua cái nhìn đầy trữ tình và con mắt đầy lãng mạn của nhà văn, sông Hương hiện lên như một con người hoàn chỉnh, có những cung bậc cảm xúc khác nhau, mới mẻ và độc đáo khiến người đọc không khỏi thích thú, đắm theo.
Trong khi đọc 3
Câu 3 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào những hình ảnh gắn dòng sông với thành phố Huế.
Lời giải:
Trước hết phải kể đến đó là hình ảnh dòng sông gặp thành phố. Như một người con tìm được đường về nhà, sông Hương gặp được thành phố như gặp được bến đỗ của đời mình, nó mừng rỡ, vui vẻ đón nhận. Đó là cảm xúc khi tìm được chốn bình yên cho mình, không còn phải gồng mình lên để thích nghi nữa mà thay vào đó là thả mình cùng thiên nhiên, cảnh vật của thành phố, từ từ cảm nhận sự bình yên của nó.
Không chỉ vậy, sông Hương cũng gắn liền với nhã nhạc cung đình Huế – một nghệ thuật âm nhạc nổi tiếng nơi xứ Huế. Cả hai như hòa quyện làm một khiến người tham gia thưởng ngoạn phải chìm đắm, hòa mình vào sự yên bình đến lạ thường ấy. Đó chính là vẻ đẹp gắn với âm nhạc cổ điển Huế của sông Hương
Cuối cùng, đó là sự gắn bó hàng nghìn năm như máu thịt của sông Hương với thành phố, là sự keo sơn bền chặt, vui buồn có nhau. Nó đã trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc cùng các triều đại nhà Nguyễn rồi tham gia Cách mạng của dân tộc. Cùng với nhân dân thành phố Huế, sông Hương trở thành người đồng chí thực thụ, sát cánh bên cạnh người dân, cùng họ đi qua những khoảng thời gian đau thương nhất của dân tộc. Đó là điều đáng quý, đáng trân trọng, là đỉnh cao của sự gắn bó giữa sông Hương và thành phố Huế.
Sau khi đọc 4
Câu 4 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý; những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào 2 phương diện đáng chú ý đó
Lời giải:
Theo em, phương diện nổi trội hơn đó là cảm xúc về con sông. Bởi trong suốt tác phẩm, bên cạnh những thông tin khách quan về con sông mà tác giả có được như về địa lý, dòng chảy, hướng chảy… thì ông luôn đem đến những sự so sánh, lý von, liên tưởng mới mẻ về sông Hương, từ thượng nguồn cho đến hạ lưu của sông.
Hơn nữa, những sự ví von, nhân hóa mà tác giả sử dụng đều hết sức mới mẻ và đúng hoàn cảnh nên nó đã tạo nên điểm nhấn của tác phẩm. Để qua đó, người đọc không chỉ thấy có một con sông về mặt địa lý mà nó giống như một sinh vật đang tồn tại, gắn bó với con người – một vẻ đẹp ẩn dấu được tác giả khám phá ra.
Sau khi đọc 5
Câu 5 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Theo bạn, mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì?
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào phần miêu tả con sông
Lời giải:
Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động một cách hết sức tài tình trong bài tùy bút. Không quá phô trương và sa đà trong việc nói về những kiến thức về khoa học, địa lý, ông luôn đan xen những câu văn bày tỏ cảm xúc, cùng những sự ví von tinh tế của mình.
Ví dụ ở phần đầu, khi miêu tả con sông từ thượng nguồn, bên cạnh miêu tả yếu tố cảnh vật, thiên nhiên hùng vĩ, dữ dội ở đây, tác giả đã khéo léo đan xen những câu văn so sánh, ví von như so sánh sông Hương như người con gái Di-gan xinh đẹp mà man dại… Chính bởi cách kết hợp như vậy, những câu văn mang đậm chất khoa học của ông dường như bị lãng quên mà thay vào đó, người đọc sẽ chỉ nhớ đến cô gái Di-gan, người con gái xinh đẹp đang mơ màng trong giấc mộng…
Bằng cách vận dụng kiến thức linh hoạt như vậy, ông muốn gửi gắm đến người đọc một hình ảnh sông Hương hoàn toàn độc đáo, đẹp đẽ với vẻ yểu điệu của thiếu nữ, vẻ hoang dại của cô gái Di-gan… Đó chính là phần hồn của dòng sông Hương đã được tác giả khám phá, ghi nhận và truyền tải đến người đọc.
Sau khi đọc 6
Câu 6 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Theo bạn, cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào nhan đề của tác phẩm.
Lời giải:
Cách đặt tên nhan đề đó của tác giả hết sức độc đáo, nó vừa là một câu hỏi tu từ, vừa là một câu hỏi khẳng định .
– Nhan đề đó nhằm mục đích khơi dậy những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế.
– Không những vậy, cách đặt nhan đề như vậy của tác giả đã khơi dậy sự tò mò, trí tưởng tượng trong lòng người đọc. Ông đã dẫn dắt người đọc đi vào tác phẩm của mình một cách hết sức tự nhiên, truyền cảm hứng của mình nhằm ca ngợi vẻ đẹp của đất nước, quê hương mình.
– Đó là một cách dẫn đầy độc đáo, sáng tạo và mới mẻ mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc trước khi đưa họ đến với sông Hương thơ mộng nơi xứ Huế.
Sau khi đọc 7
Câu 7 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?.
Hướng dẫn giải:
Chú ý vào các biện pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng trong xuyên suốt tác phẩm
Lời giải:
Đoạn trích trên đã được tác giả sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật để làm nổi bật nên một hình ảnh sông Hương mang theo hồn của xứ Huế mà tiêu biểu trong đó là:
– Nghệ thuật sử dụng hình ảnh, từ ngữ tinh tế: tác giả đã kết hợp linh hoạt, sáng tạo chất khoa học và chất văn học. Sử dụng cả nhưng câu văn miêu tả khách quan về dòng sông và cả những câu văn thể hiện rõ cái chất văn học lãng mạn trữ tình của tác giả. Ngôn ngữ hài hòa, độc đáo, mới mẻ là một trong những yếu tố chính tạo nên thành công của tác phẩm.
– Sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa, ẩn dụ…: trong suốt quá trình miêu tả của mình, tác giả luôn kết hợp linh hoạt các biện pháp tu từ không chỉ làm nổi bật nên một hình ảnh dòng sông thay đổi trạng thái một cách uyển chuyển mà nó còn thể hiện rõ tình cảm, cảm xúc, sự yêu mến của tác giả đối với dòng sông mang đậm chất trữ tình, sử thi này.
– Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú về nhiều lĩnh vực: không chỉ am hiểu về lĩnh vực địa lý, dòng sông Hương thơ mộng ấy còn được nhân cách hóa như một người đồng chí, một đối tượng trữ tình của những người chiến sĩ, các nhà thơ từ xưa đến nay. Từ đó không chỉ giúp ta thấy được vốn hiểu biết sâu rộng của tác giả mà nó còn làm nổi bật lên sự gắn bó lâu dài của dòng sông Hương với người dân xứ Huế nói riêng và người dân Việt Nam nói chung.
Kết nối đọc – viết
Câu 1 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):
Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.
Hướng dẫn giải:
Lựa chọn một hình ảnh độc đáo và phân tích.
Lời giải:
Trong văn bản, hình ảnh em ấn tượng nhất là hình ảnh so sánh dòng sông như cô gái Di – gan phóng khoáng và man dại. Đó là một hình ảnh rất sáng tạo và ấn tượng. Dòng sông ở thượng nguồn, nơi nước chảy mạnh mẽ, cuồn cuộn, đó là khởi đầu của một dòng sông Hương, là nguồn gốc nơi dòng sông bắt đầu nên nó mang theo một chút gì đó hoang dã như một con thú chưa được thuần phục, hoàn toàn tự nhiên và dữ dội. Nhưng qua lăng kính đầy lãng mạn của tác giả, dòng sông ấy không như một con thú hoang mà nó giống như một cô gái Di – gan – người luôn được miêu tả là phóng khoáng, tự do và man dại. Đúng vậy, đó chính là vẻ đẹp khởi nguyên của dòng sống, ở nơi nó sinh ra và chưa bị gò bó bởi bất cứ cái gì. Nó mang vẻ đẹp của núi rừng, sự man dại, hoang dã của thiên nhiên, đó là vẻ đẹp của tạo hóa, của một thứ với nguyên bản chất và giá trị của nó. Nhưng sự hoang dã của nó đã được nhân cách hóa lên, khiến nó trở nên đẹp đến lạ lùng. Đây có lẽ chính là một thành công lớn của tác giả khi có thể so sánh vẻ đẹp của tự nhiên với vẻ đẹp của con người.
Đăng bởi: THCS Bình Chánh
Chuyên mục: Soạn Văn 11 Kết nối tri thức
