Võ Trường Toản là ai? Tiểu sử của Võ Trường Toản

Cô Nguyễn Thanh Phương 19/10/2023

Mời bạn đọc cùng tìm hiểu Võ Trường Toản là ai trong bài viết dưới đây để có câu trả lời nhé.

Mục lục

Võ Trường Toản là ai?

Võ Trường Toản (武長纘 hay 武長团, 1709 – mất ngày 27 tháng 7 năm 1792; nhằm ngày 9 tháng 6 năm Nhâm Tý), hiệu Sùng Đức do chúa Nguyễn Phước Ánh (còn gọi là Nguyễn Ánh, sau thống nhất đất nước trở thành hoàng đế Nguyễn Thế Tổ) phong tặng; là một nhà giáo Việt Nam nổi tiếng “học rộng, có tài thao lược và đức hạnh hơn người” ở Gia Định vào thế kỷ XVIII.

Tiểu sử của Võ Trường Toản

Theo GS. Trịnh Vân Thanh, thì tổ tiên Võ Trường Toản vốn là người Hoa lánh nạn Mãn Thanh sang cư trú ở Đàng Trong. Đến khi xảy ra cuộc hôn nhân của công nữ Ngọc Vạn, con gái thứ hai của Chúa Sãi Nguyễn Phước Nguyên với vua Chân Lạp Chei Chetta (1576-1628), thì họ cũng từ miền Trung vào miền Nam lập nghiệp.

Bạn đang xem: Võ Trường Toản là ai? Tiểu sử của Võ Trường Toản

Về tiểu sử của ông đã được đại thần Phan Thanh Giản tóm tắt trong một bài văn bia bằng chữ Hán soạn năm Đinh Mão (1867), tạm dịch ra như sau:

“Tiên sinh họ Võ, húy Trường Toản. Đời trước hoặc nói là người Thanh Kệ (Quảng Đức), hoặc nói người Bình Dương (Gia Định), trước thọ nghiệp cùng ai chưa biết rõ. Chỉ biết sở học của tiên sinh đã tới bậc dày dặn, đầy đủ, chất thật có thuật nghiệp thâm uyên thông đạt. Xảy hồi loạn Tây Sơn, tiên sinh ở ẩn mở trường dạy học, thường học trò đến mấy trăm. Ông Ngô Tùng Châu là môn sinh cao đệ nhất. Thứ đến là các ông Trịnh Hoài Đức, Phạm Ngọc Uẩn, Lê Quang Định, Lê Bá Phẩm, Ngô Nhơn Tịnh. Bậc danh sĩ là ông Chiêu, ông Trúc đều ẩn dật. Ngoài ra không kể hết được…Các ông ấy đều gặp hồi phong vận, thời trung hưng triều Gia Long đức bậc tôi hiền, có người hoặc sát thân để làm nên điều nhân, hoặc quên mình để trọng tiết nghĩa, thảy đều nên công nghiệp lớn…Lúc ngự vào Gia Định, đức Thế Tổ Cao Hoàng đế hằng triệu tiên sinh tới đối ứng…Tiên sinh không hứng ra làm quan, nên đại khái không thấy được sự nghiệp. Từ thuở tiên sinh lấy lối học nghĩa lý để giáo hóa, chẳng những đương thời đào tạo được nhiều bậc nhân tài, mà còn truyền thuật, giảng luận, trau dồi về sau”…

Võ Trường Toản mất ngày mồng 9 tháng 6 năm Nhâm Tý (tức 27 tháng 7 năm 1792).

Hiện nay văn thơ của Võ Trường Toản chỉ còn lưu truyền một bài “Hoài cổ phú”, viết bằng chữ Hán, dài 24 câu

Được tôn kính

Hay tin ông mất, chúa Nguyễn cảm mến, tiếc thương, ban từ hiệu là “Gia Định xử sĩ Sùng Đức Võ tiên sinh” (nghĩa là bậc xử sĩ Võ tiên sinh, người Gia Định, sùng về đạo đức và là như cha của Vua) để ghi vào mộ [10].

Để tưởng nhớ công đức của thầy (như cha), Vua Gia Long cũng có đôi liễn tưởng niệm:

Sinh tiền giáo huấn đắc nhân, vô tử nhi hữu tử

Một hậu thịnh danh tại thế, tuy vong giả bất vong”

Dịch nghĩa:

Lúc sống, dạy dỗ được người, không con mà như có

Khi mất, tiếng tăm còn để, thân tan danh vẫn còn.

Hiện trong Tụy Văn lâu nằm trong khuôn viên Văn Thánh Miếu Vĩnh Long có đặt bài vị thờ ông.

Tên ông còn được đặt tên cho các công trình công cộng, như đường phố, trường học.

Khu mộ và đền thờ Võ Trường Toản

Hài cốt của nhà giáo Võ Trường Toản lúc đầu được chôn tại làng Hòa Hưng, là nơi ông từng ngồi dạy học (xem đình Chí Hòa). Theo Huỳnh Minh, chuẩn theo lời tâu của Phan Thanh Giản, năm 1852, vua Tự Đức đã ban chỉ “lập đền thờ, hiến ruộng để phụng sự, mỗi năm xuân thu cúng tế” cho ông

Sau khi quân Pháp chiếm ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ (1862), Phan Thanh Giản, Nguyễn Thông (đốc học Vĩnh Long), Phạm Hữu Chánh (hiệp trấn An Giang), hiệp cùng nhiều sĩ phu khác đã cải táng di cốt của Võ Trường Toản (cùng vợ và con) về xã Bảo Thạnh (Ba Tri, Bến Tre), với ý nghĩa là không để mộ thầy nằm trong vùng cai quản của quân xâm lược. Ngày cải táng (28 tháng 3 âm lịch năm 1867), Nguyễn Thông đã thay mặt các nho sĩ đứng làm chủ lễ.

Khu mộ của Võ Trường Toản được người ở xã Bảo Thạnh (trước đây gọi là làng Mù U) gọi là “khu mộ ông Hậu Tổ”, vì ông là người có công truyền dạy luân lý Khổng Mạnh ở vùng đất Đồng Nai – Gia Định. Ở đây, ngoài ngôi mộ ông, còn có mộ vợ và con gái (vợ chồng ông chỉ sinh được 1 gái, bị bệnh mất từ nhỏ). Cả ba đều được xây dựng theo dạng voi phục, nằm trong khuôn viên thoáng rộng. Ở ngoài khu mộ, phía bên phải là một nhà thờ nhỏ đẹp với mái cong, hai tầng, và bên trong có đặt tượng của ông.

Khu mộ và đền thờ đã được Bộ Văn hóa Thông tin ra quyết định công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia ngày 24 tháng 1 năm 1998 và Quyết định số 2654/QĐ-UB của UBND tỉnh Bến Tre ban hành ngày 18/8/2000 mở rộng khu di tích trên phần đất thu hồi của ông Phan Văn Năm, hiện nay (2016) nhà ông Năm ở đối diện cổng chính và ông cũng là người đầu tiên coi sóc khu di tích mộ cụ Võ.

Danh sư Võ Trường Toản và những đóng góp cho giáo dục nước nhà

Giáo dục là quốc sách trọng yếu đối với mọi quốc gia. Một nền giáo dục tốt có thể khiến quốc gia hưng thịnh, ngược lại một nền giáo dục xuống cấp sẽ làm tiêu tan một đế chế. Nhân kỷ niệm Ngày nhà giáo Việt Nam 20/11, hãy cùng Duyên dáng Việt Nam điểm qua những đóng góp của danh sư Võ Trường Toản, người được mệnh danh là ông tổ nền giáo dục Nam kỳ, được người đời ca tụng là “Vạn thế sư biểu”.

Một đời đau đáu với sự nghiệp trồng người

Võ Trường Toản sống vào thế kỷ thứ 18, ông là một nhà nho lớn, một nhà giáo đức độ, tài ba ở miền Nam.

Sinh ra gặp thời loạn thế, là bậc hiền tài hiếm có nhưng Võ Trường Toản không màng công danh, sự nghiệp, ông từ chối ra làm quan cho cả triều Tây Sơn và Chúa Nguyễn về quê ở ẩn, mở trường đào tạo nhân tài cho đất nước. Ông coi đó là trách nhiệm của kẻ sĩ.

Sinh thời, môn sinh dưới trướng ông có mấy trăm người, lấy lối học nghĩa lý để giáo hóa, trong số học trò của ông có nhiều người trở thành trụ cột quốc gia như: Ngô Tùng Châu, Trịnh Hoài Đức, Lê Quang Định, Ngô Nhơn Tĩnh…

Trong sự nghiệp giáo dục, ông được sĩ phu Nam Bộ xưng tôn là danh sư, người đặt nền móng cho nền giáo dục phương Nam, có ảnh hưởng rộng lớn đến học vấn, đạo đức của giới sĩ phu, nhân dân Nam Kỳ lúc bấy giờ. Về nhân cách nhà giáo, Võ Trường Toản là một người thầy uy nghi, mẫu mực, khiến lớp học trò phải kính nể, tôn phục.

Ngoài sự nghiệp “Lương sư hưng quốc”, Võ Trường Toản còn là một nhà thơ. Những tác phẩm của ông hầu hết đã bị thất truyền, người đời sau chỉ còn lưu truyền duy nhất một bài Phú “Hoài cổ” với 24 đối câu mượn tích xưa để suy luận về nhân nghĩa, đạo đức làm người.

“Thân dữ cô vân trường luyến tụ/Tâm đồng cổ tỉnh bất sinh lan”

Nghĩa là: “Đời như đám mây lẻ, ngừng mãi trong không gian/ Lòng như giếng nước xưa, không bao giờ gợn sóng”.

Hiện nay, không có đầy đủ tài liệu để biết một cách cụ thể về quan niệm học thuật và phương pháp giảng dạy của Võ Trường Toản. Từ những dữ kiện ít ỏi còn lưu lại được về tiểu sử, thơ văn của ông cho hậu thế hình dung về một vị tôn sư khẳng khái, đức độ, xem thường công danh, đào tạo cho đất nước nhiều nhân tài.

Danh sư Võ Trường Toản và những đóng góp cho giáo dục nước nhà

Ông là người có công lớn trong việc khai thông đạo học, giáo hóa dân chúng, chấn hưng văn khí, làm cho miền Nam trở nên đoàn kết, gắn bó với quốc gia, trung nghĩa liều mình khi nước mất nhà tan.

Những đóng góp của ông cho nước nhà được người dân nước ta bao đời đều tôn vinh. Ngày 24-1-1998, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Nguyễn Khoa Điềm ký quyết định công nhận khu mộ và đền thờ cụ Võ Trường Toản tại ấp Thạnh Nghĩa, xã Bảo Thạnh, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Nhiều ngôi trường, con đường trên khắp cả nước vinh dự được mang tên ông.

Nhà sư phạm đi trước thời đại

Suốt cuộc đời, Võ Trường Toản cống hiến cho sự nghiệp giáo dục. Ông là một nhà sư phạm mẫu mực, tận tụy với nghề dạy học, không ham công danh, sự nghiệp chỉ đau đáu một việc “dạy chữ, dựng người”. Việc có nhiều nhân tài thành danh, cống hiến cho đất nước trưởng thành từ mái trường của ông đã thực sự chứng tỏ uy tín và đạo đức của ông.

Không giống các nhà Nho cùng thời, Võ Trường Toản có tư tưởng giáo dục tiến bộ, đi trước thời đại. Ông chủ trương dạy theo phương pháp “nghĩa lý để giáo hóa”. Khi giảng với học trò về sách Đại học, một sách trong Tứ thư, ông nói rõ: “Sách Đại học một nghìn bảy trăm chữ, tán ra gồm vô số sự vật, tóm lại còn 200 chữ, tóm nữa thì còn một chữ, tóm lại nữa một chữ cũng không”.

Nghĩa là cần thấu triệt nội dung cuốn sách, không nên học vẹt từng câu, từng chữ, câu nệ tiểu tiết. Đó gọi là “tri ngôn dưỡng khí”. Tư tưởng này của ông ảnh hưởng sâu sắc đến những nho sĩ tài danh thế hệ hậu bối như: Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị, Bùi Hữu Nghĩa, Trương Định, Nguyễn Hữu Huân…

Soi vào thực tiễn ngành giáo dục nước ta hiện nay, triết lý dạy học “nghĩa lý để giáo hóa” của Võ Trường Toản vẫn còn nguyên giá trị. Học cốt ở tinh thần, tư tưởng chứ không phải học theo kiểu rập khuôn máy móc để rồi tự đánh mất khả năng tư duy, sáng tạo.

Mang nhân nghĩa giáo hóa chúng dân lục tỉnh

Võ Trường Toản chú trọng hướng con người đến lễ nghĩa, nhân hậu, chí khí. Ông chủ yếu truyền dạy tư tưởng Nho gia cho học trò.

Đại thần Phan Thanh Giản từng viết về Võ Trường Toản “Từ khi tiên sinh đem cái học nghĩa lý ra dạy người, chẳng những đương thời nung đúc được nhiều nhân tài mà do sự truyền thuật giảng dụ mài dũa, đến giờ dân lục tỉnh trung nghĩa cảm phát, liều chẳng tiếc mình. Tuy vì thâm nhận hậu trạch của triều đình cố kết lòng người, nhưng cũng há chẳng do công khai đạo của tiên sinh từ xưa để lại mới được như thế này ư”.

Võ Trường Toản dẫn dắt học trò đi theo con đường của một nhà nho chân chính: sống trong thời loạn lạc, dẫu có thất thế, sống ẩn dật cũng không thờ ở với vận mệnh nước nhà.

Theo lưu truyền, lúc ấy Chúa Nguyễn Ánh nghe danh tài đức của Võ Trường Toản, đã trân trọng mời ông ra tham chính, nhưng ông khước từ. Bù lại, ông dâng 10 kế sách giúp an dân, trị quốc; đào tạo nhiều học trò có tài đức giúp Chúa Nguyễn khôi phục cơ nghiệp, xây dựng, phát triển, đất nước…

Võ Trường Toản - Nhà sư phạm đi trước thời đại — Võ Trường Toản – Nhà sư phạm đi trước thời đại

Những tác phẩm của Võ Trường Toản hầu hết đã bị thất truyền, ông không ra làm quan nên không có ghi nhận về sự nghiệp quan trường. Đóng góp lớn lao nhất của ông đối với nền giáo dục nước nhà được ghi nhận qua thế hệ học trò tài danh ông tận tâm đào tạo, là sự giáo hóa dân chúng lục tỉnh Nam kỳ thấm nhuần văn đạo, đoàn kết, vì nghĩa lớn quên mình.

Có thể nói rằng, những kinh nghiệm sư phạm của Võ Trường Toản được vận dụng mang lại nhiều ý nghĩa thiết thực cho công tác giáo dục hiện tại, qua đó khẳng định những đóng góp to lớn của ông đối với sự nghiệp giáo dục nước nhà theo chiều dài lịch sử.

***

Trên đây là nội dung bài viết giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về Võ Trường Toản. Mọi thông tin trong bài viết Võ Trường Toản là ai đều được xác thực rõ ràng trước khi đăng tải. Tuy nhiên đôi lúc vẫn không tránh khỏi những sai xót đáng tiếc. Hãy để lại bình luận xuống phía dưới bài viết để đội ngũ biên tập được nắm bắt ý kiến từ bạn đọc.

Đăng bởi THCS Bình Chánh trong chuyên mục Tổng hợp