El Nino là gì? Nguyên nhân gây ra El Nino

Cô Nguyễn Thanh Phương 04/08/2023

Mời bạn đọc cùng tìm hiểu El Nino là gì trong bài viết dưới đây để có câu trả lời nhé.

Mục lục

El Nino là gì?

“El Nino” (theo tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là đứa con của Chúa hay còn gọi là bé Hài Đồng nam) là từ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và Đông Thái Bình Dương, kéo dài 8 – 12 tháng, hoặc lâu hơn, thường xuất hiện 3 – 4 năm 1 lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn.

Lịch sử nghiên cứu: Vào năm 1920, một nhà khoa học Anh tên là Gibert Walker, khi nghiên cứu biến động của gió mùa, trong quá trình làm việc ông đã tìm được một số loại hình mưa của Nam Mỹ với sự thay đổi của nhiệt độ đại dương. Ông cũng là người phát hiện đầu tiên mối quan hệ khí áp ở phía Đông và Tây Thái Bình Dương, ông gọi đây là dao động Nam bán cầu (Southern Oscillation). Ngoài ra, ông còn nhận thấy khí áp phía Đông Thái Bình Dương giảm thường liên quan đến hạn hán ở Australia, Ấn Độ và một phần Châu Phi, làm cho mùa Đông ở Canada ấm lên. Tuy nhiên, để chứng minh cho các kết luận này cần có số liệu nhiệt độ ở vùng biển đó và số liệu trường gió trên cao, nhưng do điều kiện kỹ thuật lúc bấy giờ chưa đáp ứng được nên phải mấy chục năm sau phát hiện của ông mới được công nhận. Đến năm 1966, một nhà khí tượng người Nauy là Jacob Bjerknes đã phát hiện ra tương tác hai chiều giữa đại dương và khí quyển. Ông giải thích sự ấm lên của nước biển trong suốt dải xích đạo từ ngoài khơi Nam Mỹ đến giữa Thái Bình Dương có liên quan đến sự yếu đi của đới gió tín phong.

Bạn đang xem: El Nino là gì? Nguyên nhân gây ra El Nino

Như vậy, khái niệm El Nino là kết quả tương tác giữa khí quyển và đại dương mà thể hiện chủ yếu là hoàn lưu khí quyển với nhiệt độ nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo Thái Bình Dương, sự thay đổi của một phía sẽ gây ra phản ứng của phía kia. El Nino không phải là một hiện tượng mang tính cục bộ ở vùng biển ngoài khơi Nam Mỹ, mà là một phần hệ thống tương tác có quy mô lớn, phức tạp giữa khí quyển và đại dương. El Nino là một phần của bộ máy khí hậu ở vùng nhiệt đới có liên quan đến nhiều hiện tượng thời tiết thế giới, sự xuất hiện của hiện tượng El Nino biểu hiện sự dao động trong cơ chế của khí hậu toàn cầu.

“La Nina” (hay còn gọi là bé Hài Đồng nữ) là hiện tượng lớp nước biển bề mặt ở khu vực nói trên lạnh đi dị thường, xảy ra với chu kỳ tương tự hoặc thưa hơn El Nino.

Để thể hiện sự ngược nhau giữa hai hiện tượng này có khi người ta dùng khái niệm Anti-El Nino (đối El Nino). Hiện tượng La Nina có thể xuất hiện ngay khi hiện tượng El Nino suy yếu, nhưng có khi không phải như vậy.

ENSO là chữ viết tắt của các từ ghép El Nino Southern Oscillation (El Nino – Dao động Nam) để chỉ cả 2 hai hiện tượng El Nino và La Nina và có liên quan với dao động của khí áp giữa 2 bờ phía Đông Thái Bình Dương với phía Tây Thái Bình Dương – Đông Ấn Độ Dương (Được gọi là Dao động Nam) để phân biệt với dao động khí áp ở Bắc Đại Tây Dương).

Đặc điểm của El Nino

Hiện tượng El Nino và La Nina thể hiện sự biến động dị thường trong hệ thống khí quyển – đại dương với quy mô thời gian giữa các năm, có tính chu kỳ hoặc chuẩn chu kỳ.

Chu kỳ hoạt động của hiện tượng El Nino từ 2 đến 7 năm, có khi trên 10 năm. Thời gian xuất hiện trung bình của một hiện tượng El Nino là 11 tháng, dài nhất 18 tháng (El Nino 1982 – 1983).

Chu kỳ của hiện tượng La Nina thường kéo dài hơn chu kỳ của hiện tượng El Nino. Thời gian trung bình của một lần xuất hiện hiện tượng La Nina là 14 tháng, nhiều nhất 24 tháng.

Nguyên nhân gây ra El Nino

El Nino là một kiểu khí hậu tự nhiên sinh ra từ vùng nước ấm bất thường ở phía đông Thái Bình Dương. Nó hình thành khi gió mậu dịch thổi từ Đông sang Tây dọc theo xích đạo Thái Bình Dương chậm lại hoặc đảo ngược khi áp suất không khí thay đổi.

Do gió mậu dịch ảnh hưởng đến các vùng nước biển được mặt trời sưởi ấm, sự suy yếu của nó khiến các vùng nước ấm phía Tây Thái Bình Dương lưu thông trở lại các lưu vực lạnh hơn ở trung tâm và phía đông Thái Bình Dương.

Trong thời kỳ El Nino 2015-2016, trữ lượng cá cơm ngoài khơi bờ biển Peru đã giảm do nước ấm hơn. Gần 1/3 số san hô trên rạn san hô Great Barrier của Australia đã chết. Ở vùng nước quá ấm, san hô sẽ khiến tảo sống bị vôi hóa và chuyển sang màu trắng.

Sự tích tụ nước ấm ở phía Đông Thái Bình Dương này cũng truyền nhiệt vào khí quyển thông qua sự đối lưu, tạo ra giông bão.

Ông Tom DiLiberto, nhà khí tượng học của NOAA cho biết: “Khi El Nino di chuyển dòng nước ấm đó, nó sẽ di chuyển đến nơi xảy ra giông bão. Đó là hiện tượng domino khí quyển đầu tiên xảy ra”.

Theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), thế giới hiện đứng trước nguy cơ chứng kiến nhiệt độ toàn cầu gần bề mặt trung bình hàng năm sẽ cao hơn 1,5°C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp trong ít nhất 1 năm trong giai đoạn 5 năm tới do sự kết hợp giữa ô nhiễm bẫy nhiệt và hiện tượng El Niño.

El Nino ảnh hưởng như thế nào đến thời tiết thế giới?

Sự thay đổi trong hoạt động của bão ảnh hưởng đến luồng phản lực cận nhiệt đới – luồng không khí di chuyển nhanh làm thay đổi thời tiết trên khắp thế giới – và đẩy đường đi của nó về phía Nam. Do đó, trong thời gian xảy ra El Nino, miền Nam nước Mỹ có thời tiết mát mẻ và ẩm ướt hơn, trong khi các khu vực ở miền Tây nước Mỹ và Canada ấm và khô hơn.

Gió thay đổi khiến hoạt động của các cơn bão tại Đại Tây Dương thay đổi và không ảnh hưởng tới Mỹ. Tuy nhiên các cơn bão nhiệt đới ở Thái Bình Dương được tăng cường và thường hướng về phía các hòn đảo dễ bị tác động hơn.

Một số khu vực ở Trung và Nam Mỹ có lượng mưa lớn, mặc dù rừng nhiệt đới Amazon có xu hướng chịu điều kiện khô hạn hơn.

Australia sẽ phải chịu đựng nắng nóng khắc nghiệt, hạn hán và cháy rừng.

Dù vậy, El Nino năm 2023 lại có thể mang tới một sự cứu rỗi cho vùng Sừng châu Phi, nơi đã trải qua 5 mùa hạn hán liên tiếp. El Nino sẽ mang đến nhiều mưa hơn cho vùng này, trái ngược lại với hiện tượng La Nina gây khô hạn.

Trong lịch sử, cả El Nino và La Nina đều xảy ra trung bình khoảng 2-7 năm một lần. El Nino kéo dài từ 9-12 tháng. La Nina, xảy ra khi nước ở Đông Thái Bình Dương mát hơn, có thể kéo dài từ 1-3 năm.

Biến đổi khí hậu có ảnh hưởng đến El Nino?

Theo ông Tim DiLiberto, nhà khí tượng học từ NOAA, việc biến đổi khí hậu gây ảnh hưởng như thế nào đến El Nino là “một câu hỏi nghiên cứu rất lớn”. Biến đổi khí hậu có thể làm gia tăng gấp đôi tác động của El Nino khi nhiệt chồng nhiệt và mưa chồng mưa, tuy nhiên việc nó gây ảnh hưởng trực tiếp tới hiện tượng này vẫn chưa được nghiên cứu rõ ràng.

Ngoài ra, các nhà khoa học cũng không chắc chắn liệu biến đổi khí hậu có làm thay đổi sự cân bằng giữa El Nino và La Nina hay không, từ đó khiến cho các mô hình này diễn ra thường xuyên hơn hoặc ít hơn. Dù vậy, nếu xu hướng chung là nhiệt độ đại dương gia tăng, khả năng cao các chu kỳ này sẽ không thay đổi vì các cơ chế cơ bản đằng sau nó vẫn giữ nguyên.

Tuy nhiên, nếu một số vùng của đại dương đang nóng lên nhanh hơn so với những vùng khác, điều đó có thể ảnh hưởng đến cách El Nino diễn ra bằng cách khuếch đại sự chênh lệch nhiệt độ.

Biến đổi khí hậu có ảnh hưởng đến El Nino?

Ảnh hưởng của El Nino tới Việt Nam

1. Hoạt động của bão và áp thấp nhiệt đới

Trong 45 năm (1956-2000), có 311 cơn bão và áp thấp nhiệt đới (sau đây gọi chung là xoáy thuận nhiệt đới –XTNĐ) ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam, trung bình mỗi năm có 6,9 cơn, trung bình mỗi tháng có 0,58 cơn. Cùng thời gian trên có tổng số 150 tháng El Nino với 63 XTNĐ ảnh hưởng trực tiếp, trung bình mỗi tháng El Nino có 0,42 cơn, ít hơn trung bình nhiều năm khoảng 28%. Trong khi đó, trung bình mỗi tháng La Nina có 0,80 cơn (86 cơn/107 tháng), nhiều hơn trung bình nhiều năm khoảng 38%.

Trong cả mùa bão (từ tháng 6 đến tháng 12), trung bình nhiều năm có 6,64 cơn, mỗi tháng mùa bão có 0,95. Trong điều kiện El Nino, trung bình cả mùa bão có 4,83 cơn, mỗi tháng mùa bão có 0,69 cơn, ít hơn trung bình nhiều năm khoảng 27%. Trái lại, trong điều kiện El Nino, XTNĐ thường tập trung vào giữa mùa bão (tháng 7, 8 , 9), trong điều kiện La Nina, XTNĐ thường nhiều hơn vào nửa cuối mùa bão (tháng 9, 10, 11).

2. Tần số front lạnh

Trong những năm El Nino và La Nina, số front lạnh ảnh hưởng đến nước ta đều ít hơn bình thường. Tỷ lệ giữa tổng chuẩn sai dương và tổng chuẩn sai âm của tần số front lạnh qua Hà Nội của các tháng trong năm chỉ bằng 70%. Thời gian kết thúc hoạt động của không khí lạnh ở Việt Nam sớm hơn bình thường.

3. Nhiệt độ

Trong điều kiện El Nino nhiệt độ trung bình các tháng đều cao hơn bình thường, mùa đông chênh lệch rõ rệt hơn mùa hè, các khu vực phía Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía Bắc. Ngược lại, trong điều kiện Lanina, nhiệt độ trung bình các tháng thấp hơn bình thường, ở phía Bắc chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía nam.

4. Bão

Trong những năm El Nino, do trung tâm đối lưu sâu dịch chuyển xa về khu vực trung tâm TBD, số cơn bão trên Biển Đông và ảnh hưởng đến nước ta ít hơn bình thường khoảng 27%.

Trong những năm La Nina, số cơn bão trên Biển Đông và ảnh hưởng đến nước ta nhiều hơn bình thường khoảng 28%.

Mùa bão trong những năm El Nino kết thúc sớm hơn bình thường, trong khi mùa bão trong những năm La Nina kết thúc muộn hơn bình thường

5. Lượng mưa

Mức thâm hụt lượng mưa trong từng đợt ENSO được định nghĩa là hiệu số giữa tổng lượng mưa thực tế trong từng đợt ENSO với tổng lượng mưa trung bình nhiều năm của cùng thời kỳ, ở một địa điểm nào đó, biểu thị bằng % (DR). Kết quả nghiên cứu cho thấy, hầu hết các đợt El Nino gây thâm hụt lượng mưa ở hầu hết các vùng, DR phổ biến từ 25 đến 50%, hầu hết các đợt La Nina gây ra lượng mưa vượt trung bình nhiều năm ở các tỉnh ven biển Trung Bộ và Tây Nam Bộ, nhưng gây ra thâm hụt lượng mưa ở Bắc Bộ, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ

Đáng chú ý là, đa số các đợt ENSO gây ra tình trạng hụt mưa, song một số đợt El Nino, La Nina đã cho những kỷ lục về lượng mưa lớn nhất trong 24h và số tháng liên tục hụt mưa ở một số nơi, cho thấy ENSO làm tăng tính biến động của mưa ở Việt Nam.

6. Mực nước biển ở các vùng ven biển và hải đảo

El Nino gây ra hiệu ứng âm (∆h < 0), trái lại La Nina gây ra hiệu ứng dương (∆h > 0) đối với mực nước biển ở ven biển và hải đảo nước ta.

7. Độ mặn nước biển vùng ven biển và hải đảo Việt Nam

Nhìn chung ảnh hưởng của El Nino làm tăng độ mặn, trái lại La Nina làm giảm độ mặn của nước biển ở vùng ven biển và hải đảo nước ta.

8. Dòng chảy sông ngòi ở Việt Nam

Trong nhưng năm El Nino, phần lớn các trạm có dòng chảy năm nhỏ hơn trung bình nhiều năm từ 10% trở lên, những năm El Nino mạnh có thể giảm tới 50-60%. Trong những năm La Nina, dòng chảy năm các sông thường lớn hơn trung bình nhiều năm, có năm, ở một số sông, lớn hơn tới 80-100%. Đối với dòng chảy mùa lũ cũng có đặc điểm tương tự. Tuy nhiên, tính biến động của đặc trưng này trong điều kiện ENSO rất lớn, không loại trừ có năm El Nino, dòng chảy mùa lũ lớn hơn dòng chảy trung bình nhiều năm, ngược lại, trong những năm La Nina, dòng chảy mùa lũ nhỏ hơn dòng chảy trung bình nhiều năm.

Dòng chảy mùa cạn, trong những năm El Nino, lượng dòng chảy 3 tháng liên tục nhỏ nhất ở hầu hết các trạm đều nhỏ hơn trị số trung bình nhiều năm của thời kỳ tương ứng và đạt khoảng 80-90%, trái lại, trong những năm La Nina – lớn hơn trị số trung bình nhiều năm và đạt 101-140%. Đối với dòng chảy tháng nhỏ nhất cũng có tình hình tương tự.

9. Sản lượng thuỷ điện

Quan hệ giữa lưu lượng nước trung bình năm với sản lượng năm của 4 nhà máy thuỷ điện là Hoà Bình, Thác Bà, Trị An, Đa Nhim là đồng biến, với hệ số tương quan 0,5-0,8. Do đó, có thể thấy ảnh hưởng của El Nino có thể làm giảm sản lượng thuỷ điện, trong khi ảnh hưởng của La Nina góp phần thuận lợi cho việc tăng sản lượng thuỷ điện của các nhà máy nêu trên.

10. Sản xuất nông nghiệp:

Trong điều kiện El Nino, năng suất lúa bình quân của vụ Đông Xuân giảm so với vụ trước đó, nhất là ở vùng trung du Bắc Bộ, trái lại năng suất lúa vụ mùa tăng, nhất là ở vùng Bắc Trung Bộ.

– Trong điều kiện La Nina, năng suất lúa bình quân vụ Đông Xuân và vụ mùa đều tăng so với vụ trước đó, trong đó vụ Đông Xuân rõ nhất ở đồng bằng Bắc Bộ, vụ mùa rõ nhất ở đồng bằng sông Cửu Long.

– Trong điều kiện ENSO, diện tích cà phê cho thu hoạch và sản lượng cà phê đều tăng so với vụ trước: những năm La Nina, diện tích cà phê lớn hơn những năm El Nino, song sản lượng cà phê những năm El Nino cao hơn những năm La Nina.

11. Đời sống và sức khoẻ con người

Theo thống kê, từ 1997 đến 2000, tổng số người bị chết và mất tích do thiên tai là 14.962, trong đó xảy ra vào những năm ENSO chiếm 64% (El Nino 43%, La Nina 21%). Tỷ lệ số người mắc bệnh sốt xuất huyết trên 100.000 người trong thời kỳ 1976-1998 có quan hệ với hiện tượng El Nino với hệ số tương quan từ 0,4 đến 0,6. Riêng đợt El Nino 1997-1998, cả nước có 51 tỉnh, thành phố có dịch sốt xuất huyết với tỷ lệ bình quân 306/100.000 người.

Giải pháp khắc phục El Nino là gì?

Theo thực tế, biến đổi khí hậu làm cho hiện tượng El Nino xuất hiện với tần suất ngày càng nhiều hơn, sẽ trở thành một thách thức lớn đối với tất cả các quốc gia trên Thế giới. Buộc chúng ta phải có những biện pháp làm hạn chế sức ảnh hưởng của hiện tượng này:

– Khai thác tất cả tiềm lực văn minh nhân loại để dự báo thời điểm chính xác xuất hiện, dự báo đường đi và sức công phá.

– Không làm các công việc tiếp tay cho El Nino như phá rừng, thải khí cacbonic vào không khí, vì El Nino càng mạnh mẽ hơn nếu mặt đất thiếu cây xanh hay để xảy ra hiện tượng nhà kính.

– Chuẩn bị những điều kiện tối thiểu để sống chung với El Nino, ví dụ như xây nhà phao tránh lũ (đối với vùng lũ lụt) hay dự trữ nước (đối với vùng khô hạn)…

***

Trên đây là nội dung bài viết giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về El Nino là gì. Mọi thông tin trong bài viết El Nino là gì? Nguyên nhân gây ra El Nino? đều được xác thực rõ ràng trước khi đăng tải. Tuy nhiên đôi lúc vẫn không tránh khỏi những sai xót đáng tiếc. Hãy để lại bình luận xuống phía dưới bài viết để đội ngũ biên tập được nắm bắt ý kiến từ bạn đọc.

Đăng bởi THCS Bình Chánh trong chuyên mục Tổng hợp